А
Арай Скендерова
Формальды логика — логиканың құрылымын, принциптерін және негіздерін формализациялау, яғни математикалық және логикалық нысандар мен символдар арқылы бейнелеу процесі. Оның негізгі мақсаты — дұрыс логикалық пайымдауларды, аргументтерді және дәлелдерді зерттеу.
### Формальды логиканың негізгі компоненттері
  1. Логикалық пайымдау
    : Логикалық формула ретінде белгілі, ол шын немесе жалған болуы мүмкін. Мысалы, "Барлық адамдар өледі" деген пайымдау.
  2. Логикалық операторлар
    :
-
Және (конъюнкция)
: \( A \land B \) — екеуі де шын болса, нәтиже шын.
-
Немесе (дизъюнкция)
: \( A \lor B \) — кемінде біреуі шын болса, нәтиже шын.
-
Емес (негатив)
: \( \neg A \) — A шын болса, нәтиже жалған.
-
Импликация
: \( A \Rightarrow B \) — A шын болса, B де шын.
-
Эквиваленттік
: \( A \Leftrightarrow B \) — A және B бірдей (екеуі де шын немесе екеуі де жалған).
  1. Клаузалар
    : Логикалық формулаларды қарапайым шарттарға (клаузаларға) бөлу, мысалы, конъюнктивті нормал форма (KNF) немесе дизъюнктивті нормал форма (DNF).
  2. Квантификаторлар
    :
-
Барлық (универсалды)
: \( \forall x \) — барлық элементтер үшін.
-
Кейбір (экзистенциалды)
: \( \exists x \) — кемінде бір элемент үшін.
### Логикалық жүйелер
Формальды логика бірнеше негізгі жүйелерден тұрады:
  • Классикалық логика
    : Негізгі логикалық жүйе, онда шындықтың екі мәні (шын және жалған) пайдаланылады.
  • Модальды логика
    : Мүмкіндік, қажеттілік, рұқсат және міндеттілік сияқты ұғымдарды зерттейді.
  • Интуиционистік логика
    : Дәстүрлі логиканың принциптеріне қарама-қарсы, конструктивистік негізде қалыптасқан.
### Логикалық дәлелдеме
Формальды логикада дәлелдеу — бұл логикалық ережелер мен аксиомаларды пайдалана отырып, жаңа нәтижелерді (теоремаларды) шығару процесі. Дәлелдеме формальды логикалық жүйенің ережелеріне негізделеді.
### Пример
Пайымдаулар
:
  • \( P \): "Күн шықты."
  • \( Q \): "Күн жылытады."
Логикалық формула
:
  • "Егер күн шықса, онда күн жылытады": \( P \Rightarrow Q \)
Егер \( P \) шын болса, онда \( Q \) да шын болады.
### Қорытынды
Формальды логика — жүйелі және дәл ойлаудың, сондай-ақ математикалық және философиялық зерттеулердің негізі. Ол аргументацияның, дәлелдемелердің және шешім қабылдаудың формализациялануын қамтамасыз етеді. Формальды логиканы қолдану арқылы күрделі логикалық мәселелерді шешуге, алгоритмдерді құруға, компьютерлік ғылымдар мен жасанды интеллектте тиімді шешімдер қабылдауға болады.